Als Edwin Rutten op donderdagmiddag 9 januari 2025 bij Beeld & Geluid te Hilversum het eerste exemplaar omhoog steekt van Dag rakkers! komt de slotscène in beeld van een hilarische soap waarin auteurs, uitgever en gepensioneerde kindervriend schuimbekkend tegenover elkaar stonden. Ome Willem keurde tot twee keer toe een manuscript van ervaren schrijvers af, voordat hij instemde met een dappere derde poging van Geke Mateboer om zijn hoogtijdagen in kaart te brengen – de enige versie die wat hem betreft wél het licht mag zien.
En die twee andere boeken dan? Eén zal eind januari 2025 alsnog in druk verschijnen, zij het zonder keurmerk van Edwin Rutten. De oerversie van Dag rakkers! sterft evenmin een stille dood, maar herrijst bij deze integraal op internet. Vraag niet hoe het kan, maar profiteer ervan – indachtig het principe: in een beschaafd land verdwijnen manuscripten niet in de prullenbak, maar worden juist geopenbaard.

Dit gaan we niet doen

Na een halve eeuw meedraaien in de journalistieke eredivisie meen ik de geschreven en ongeschreven regels van ons prachtvak onderhand te kennen.
Totdat ik word gebeld door de zanger en acteur Edwin Rutten die me vertelt dat hij en zijn onafscheidelijke Annett ‘niet enthousiast’ zijn over het boek dat ik over hem heb geschreven.
‘Dit gaan we niet doen’, zegt hij na lezing van het manuscript. Ik kan m’n oren niet geloven, maar het is echt zo: het resultaat van anderhalf jaar geploeter wordt naar de prullenbak verwezen.
’Edwin herkent zich niet in de tekst’, mailt zijn echtgenote later. Heb ik dan onzin geschreven? Nee, dat is het niet. Het verwijt is dat ik er teveel zaken heb bijgesleept. Zoals over stiefvader Gerard Rutten, een filmmaker die in Berlijn een sollicitatiegesprek onder vier ogen met Adolf Hitler had, om twee jaar later in Londen naaste medewerker van koningin in ballingschap Wilhelmina te worden.
Goed verhaal, ‘maar wat heeft dat met mij te maken?’, vraagt Edwin Rutten zich af. Zo’n soort boek wil hij niet.
Onbegrijpelijk. Zo’n aardige man en dan nu dit. Mijn omgeving reageert meelevend, maar vooral meewarig. Sneu, maar eigen schuld dikke bult. Nóóit een biografie schrijven van iemand die nog in leven is, altijd tevoren contractueel vastleggen dat de verantwoordelijkheid van de tekst bij de auteur ligt en dat de geportretteerde zich zal beperken tot het corrigeren van feitelijke onjuistheden. Ik had toch kunnen weten dat een geprononceerd ego gewoonlijk gepaard gaat met een navenante dosis arrogantie. Het ene na het andere verwijt daalt op me neer, allemaal volkomen terecht.
Schrale troost: vrijwel gelijktijdig wordt om dezelfde reden de publicatie van nog twee boeken in dit genre afgeblazen, zo blijkt uit een voortreffelijk artikel van Bert Nijmeijer in het maartnummer 2024 van HP/De Tijd. Trix Broekmans werkte twee jaar aan De mooiste foto’s maak je in je hoofd, de memoires van fotograaf Vincent Mentzel. Uitgever Jan Geurt Gaarlandt was ‘helemaal enthousiast’ over het manuscript (‘well done!’), maar Mentzel realiseerde zich bij nader inzien dat zijn kracht in fotografie ligt, niet in het vertellen van verhalen. ‘Het lijkt me verstandig als het niet doorgaat,’ mailde hij Broekmans.
Haar verzoek om een toelichting op de bezwaren blijft onbeantwoord. Ook het boek dat Ingmar Heytze en Vrouwkje Tuinman in de pen hadden onder de titel Wie is u? Kunst- en vliegwerk van Wim T. Schippers zal nimmer het licht zien. Volgens de aankondiging van uitgeverij Podium sprak het duo ‘jarenlang’ met Schippers over ‘zijn jeugd, rituelen, formulierenangst, hoofdrolspelers en zijn visie op kunst.’ Het resultaat kon de tegendraadse kunstenaar allerminst bekoren. Ondanks zijn verzekering dat beide auteurs de vrije hand hadden, vond hij de ‘quote-unquote-vorm’ bij nader inzien niet geslaagd. Hij bood aan de tekst compleet te herschrijven, maar dat liep op niets uit – ieder zijn vak.

Mijn verstandhouding met Ome Willem gaat terug tot het voorjaar van 2021, als ik hem interview voor onze tweewekelijkse kwaliteitskrant Argus. Dat prettige gesprek krijgt een vervolg in het Amsterdamse Torpedo-theatertje waar ik hem onder auspiciën van het blad andermaal ondervraag, dit keer met applaus uit de zaal. Kort daarop word ik gebeld door Annett Andriessen, de vrouw van Edwin Rutten.
Haar man zal in januari 2023 tachtig worden en het lijkt haar leuk als de toekenning van een koninklijke onderscheiding tegen die tijd zal samenvallen met de verschijning van een boek over zijn leven en werk. Zou ik bereid zijn om dat boek te schrijven? ‘Daar willen we je gewoon voor betalen,’ zei Annett. Ik ben zo dom om dat aanbod direct van de hand te wijzen omdat ik, mocht het tot een uitgave komen, royalty’s zou ontvangen. Ik had dertigduizend euro moeten vragen, het minimumbedrag waar Ronald Giphart zijn stoel voor uitkomt als hij wordt ingeschakeld bij een bij zijn uitgeverij De Biograaf te verschijnen beschrijving van een heldenleven.
Wie daar dertig mille voor heeft neergeteld, zal niet zo snel een manuscript in de prullenbak flikkeren.
Uitgeverij AfdH in Enschede zal mijn boek gaan publiceren, maar vóórdat er een contract is getekend, krijgt uitgever Paul Abels het al duchtig aan de stok met het echtpaar Rutten. ‘De hooghartige toon in hun e-mails belooft weinig goeds’, zegt hij aan de telefoon. ‘Ik zie ervan af.’
Gevolgd door de profetische woorden: ‘Straks zegt Edwin tegen jou: ik wil niet dat dit manuscript wordt uitgegeven.’ Abels heeft meer mensenkennis dan ik. De onmin werd toen bijgelegd, maar achteraf zou dit een uitgelezen moment zijn geweest om de stekker eruit te trekken.
Als we mijn schema hadden gevolgd, zou Dag rakkers!, zoals het beoogde boek ging heten, de tachtigste verjaardag van Ome Willem hebben opgeluisterd. De hoofdpersoon komt echter halverwege het traject op de proppen met twintig mensen die belangrijk voor hem zijn geweest en die ik volgens hem absoluut moet spreken. Ik ben zo onverstandig om aan dit verlangen tegemoet te komen. Daarmee geef ik de controle en de regie over dit project uit handen.
Op woensdagmiddag 19 juli 2023 vindt in de lobby van het Amsterdamse Novotel een curieuze ontmoeting plaats tussen het echtpaar Rutten, uitgever Abels, Haye van der Heyden en mij.
Het zou zonde zijn als al mijn werk voor niks was geweest, luidt de overweging. Haye en Edwin kennen elkaar al vijftig jaar, ze waren bevriend en werkten veel samen. Op basis van mijn manuscript en aangevuld door zijn eigen waarneming en herinneringen zal Haye een nieuw boek schrijven. Ik vind alles best, de lol is er helemaal van af, ik wil niets meer te maken met dit project waar geen zegen op rust.
‘Wespennest’, antwoordt Haye als ik tussentijds informeer hoe het ermee staat. Enfin, het eindigt ermee dat Edwin Rutten zich ook van de door zijn vriend ingrijpend herschreven versie van Dag rakkers! distantieert, dit keer omdat hij het ‘te persoonlijk’ vindt geworden. Via een appje brengt de uitgever Van der Heyden van het slechte nieuws op de hoogte. Rutten zelf hult zich in diepzinnig zwijgen en reageert nergens op. Het afgeschoten manuscript sleurt vijftig jaar vriendschap mee in zijn vrije val.
Vervolgens waagt Geke Mateboer, de echtgenote van uitgever Abels, zich aan het reanimeren van Dag rakkers!, de derde poging in successie om de magie van Ome Willem in woorden te vangen.
En kijk eens aan, dit keer stemt de meester wél in met het resultaat, zij het dat het thema inmiddels is teruggebracht tot ‘vijftig jaar Ome Willem’. Jokkebrok Abels meldt trots op Facebook dat zijn Geke ‘tweeënhalf jaar aan het boek heeft gewerkt.’
Aldus is dus de unieke situatie ontstaan dat het fenomeen Rutten in maar liefst drie manuscripten centraal staat. Die manuscripten zullen alle drie worden geopenbaard.
De enige geautoriseerde, ‘officiële’ versie van Dag rakkers! wordt donderdagmiddag 9 januari feestelijk gepresenteerd bij Beeld en Geluid te Hilversum. Jonkheer Eppo van Nispen tot Sevenaer neemt het eerste exemplaar in ontvangst.
Haye van der Heyden laat het er niet bij zitten. Dat zijn Dag rakkers! door het echtpaar Rutten werd gecanceld, betekent niet dat de tekst zomaar tot de papierversnipperaar is veroordeeld. Onder de nieuwe titel En zo klim ik naar boven zal het verboden boek van Van der Heyden eind januari 2025 van de pers rollen bij uitgeverij Vogelvrij.
Kagie ten slotte is er evenmin de man naar om zijn kop in het zand steken. Hij geeft zijn Dag rakkers! gratis weg op internet. Gewoon omdat het kan. Boft de verstokte Ome Willem-fan even. Die stort zich natuurlijk verlekkerd op de overmaat aan leesvoer dat zich nu plotseling over zijn idool aandient. Deze vuist op deze vuist!